ယမ့ၢ်မတၤလဲၣ်.

ရီဘၢး တီး လ့ကၢၣ် (Robert Todd Lincoln) ဘၣ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲဒၣ်လၢ အပၢ်အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ်(Abraham Lincoln), ကီၢ်ခိၣ်လၢ အမဲရကၤ ထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ် အဲၣ်ဘၣ်အီၤတဂၤ, အကဒုဖီလာ်န့ၣ်လီၤ. အပၢ်သံန့ၣ် ယံၢ်တ့ၢ်လံဘၣ်ဆၣ် အပၢ် အတၢ်မ့ၢ်တၢ် အစိကမီၤတဖၣ် ဒိၣ်စိလုၢ်ဘၢ ရီဘၢး အတၢ်မ့ၢ်တၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ရီဘၢးအတံၤသကိး နးကလး မီၤရ့ ဘၢးတလၢၣ် (Nicholas Murray Butler) ကွဲးပာ်ဖျါဝဲ တၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ ရီဘၢးစံးကတိၤတလီၢ်လီၢ် လၢအမ့ၢ်, “မတၤမး တအဲၣ်ဒိး လိၣ်ဘၣ်ယၤ ဒ်ဒုးယၤခိၣ်နၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်လိၣ်ဘၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် အဖိခွါလီၤ. မတၤမးတလိၣ်ဘၣ်ယၤ ဒ်မူဒါခိၣ်ခၢၣ်စးဆူ ကီၢ်အဲကလံးန့ၣ်ဘၣ်. ပှၤလိၣ်ဘၣ် အၤဘြၤဟၣ် လ့ကၢၣ် အဖိခွါလီၤ. ပူမဲၤ ခီပနံၣ် (Pullman Company)ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤ အဂီၢ် စ့ၢ်ကီး ပှၤတလိၣ် ဘၣ်ယၤန့ၣ်ဘၣ်. ပှၤလိၣ်ဒၣ် အၤဘြၤဟ့ၣ်လ့ကၢၣ် အဖိခွါ”…

ပမုၢ်နံၤခဲလၢာ် အကစၢ်ယွၤ

ယိၣ်အါ(Joan) ဘၣ်ကွဲးကါကူဆါအသး ဒီးကသံၣ်သရၣ် စံးဘၣ်အီၤလၢ တၢ်ကွဲးကါအီၤ တဝံၤဒံးဘၣ်အဃိ ယဲၢ်နွံအတီၢ်ပူၤ ကဘၣ်တၢ်ကွဲးကါ ကဒီးတဘျီန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆၢကတီၢ် ယံၢ်ထီၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘီ နုာ်လီၤလၢအသးပူၤန့ၣ်လီၤ. ယိၣ်အါ ဒီးအဝၤန့ၣ် မ့ၢ် ပှၤသးပှၢ်တဖၣ်ဒီး အဖိအလံၤတဖၣ် အိၣ်ဆိးဝဲလၢ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲအယံၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်လဲၤနီၣ်သိလ့ၣ်ဆူ ဝ့ၢ်လၢ တလဲၤက့ၤညီနုာ်, ဘၣ်လူၤကွၢ်ဃု တၢ်ဆါဟံၣ်အလီၢ်အကျဲ, ဒီးကဘၣ်ကူစါယါဘျါအသးဒီး ကသံၣ်သရၣ်စဲၣ်နီၤ အသီတဂၤန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အိၣ်အသးတဖၣ် ဖျါလီၤသးအ့န့လၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်ဘၣ်ဆၣ် ယွၤအံးထွဲကွၢ်ထွဲ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲအဝဲသ့ၣ် လဲၤဝဲအဆၢကတီၢ် သိလ့ၣ်အတၢ်နဲၣ်ကျဲသနူ ဟးဂီၤဘၣ်ဆၣ် မ့ၢ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဂီၤ အိၣ်ဝဲအဃိ လဲၤတုၤဆူ တၢ်ဆါဟံၣ် ဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယွၤကတဲာ်ကတီၤ ဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ် လၢတၢ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်န့ၣ် ခရံာ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ်တဂၤ ဃ့ထုကဖၣ် တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ် ဒီးစံးဘၣ် အဝဲသ့ၣ်လၢ ကမၤစၢၤတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယွၤ ကတဲာ်ကတီၤ ဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ ပှၤကမၤစၢၤတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယိၣ်အါကွဲးကါကူစါအသးဝံၤ နၢ်ဟူဘၣ်ဝဲ တၢ်သးခုအကစီၣ်လၢအမ့ၢ်…

တၢ်ဂ့ၢ်ကီ မ့ၢ်တၢ်အဂ့ၤလၢယွၤအဂီၢ်

ဘၣ်ဖဲတနံၤန့ၣ်, ၆ တီၤ ကၠိဖိမုၣ်တဂၤ ထံၣ်ဝဲအတံၤသကိး ပိာ်ခွါတဂၤဆှီဝဲအစု လၢဒီလူၤတၢ်အဆူၣ်အဆံးဖိ(small razor)န့ၣ်ဒီး လၢတၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤတၢ်အဂီၢ် ပိာ်မုၣ်ဖိအံၤ ဟံးန့ၢ် ဒီလူၤတၢ်အဆူၣ်ဒီးစူးကွံာ်ဝဲဆူ တၢ်အယံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်န့ၣ် ပိာ်မုၣ်ဖိအံၤ ကဘၣ်တၢ်ပတြၢၤအီၤအလီၢ်န့ၣ် ကဘၣ်အိၣ်ဘှံးဝဲကၠိအသီတဆံန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢ ဖီၣ်စူးကွံာ်ဘၣ်ဝဲ ဒီးလူၤတၢ်အဆူၣ်ဖိလၢ တၢ်တစိၤဖိအတီၢ်ပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. ကၠိန့ၣ် တဟ့ၣ် တၢ်ပျဲလၢကၠိဖိတဖၣ် ကဖီၣ်ဝဲ တၢ်အပီးအလီလၢ ကမၤဘၣ်ဒိ ကၠိဖိတဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ပှၤသံကွၢ်အီၤလၢ မ့ၢ်အကမၤဝဲလၢခံတဘျီဒံးဧၣ်န့ၣ် ဒီးအဝဲစံးဆၢ “ယဂီၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီ မ့ၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လဲာ် ယကမၤကဒီးတၢ်မၤအံၤ”န့ၣ်လီၤ. (လၢခံပှၤသ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်နီၢ်နီၢ်အဃိ ပှၤဆီတလဲက့ၤ တၢ်ဆၢတဲာ်အီၤလၢ ယကဘၣ်အိၣ်ဘှံးကၠိန့ၣ်လီၤ). ဒ်ပိာ်မုၣ်ဖိအံၤ ကျဲးစၢၤ မၤတၢ်ဂ့ၤဒီး အနီၢ်ကစၢ်ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဝဲအသိး ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးနုာ်လီၤ မၤဝဲယွၤအတီအမုၢ်အဂ့ၢ်န့ၣ် လၢအဂီၢ် ကဲထီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ကီအဂ့ၤ လၢတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး မၤဘျါက့ၤ ပှၤစုဃ့ထီတခီတဂၤ လၢမုၢ်အိၣ်ဘှံးနံၤ အဂ့ၢ်န့ၣ် ပှၤဖၤရံၤရှဲတဖၣ် ထုးထီၣ်အခီပညီလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး မၤတရီတပါအဝဲသ့ၣ် ပှၤယူၤဒၤ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ. ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးစံးဘၣ်…

တၢ်လီၤဆီလိာ်သကိးသးလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ်အပူၤ

ဘၣ်တဘျီန့ၣ် ပှၤပဲာ်ဖးဃုသ့ၣ်ညါ ပနံာ်ကၤတၢ်မၤလၢအမ့ၢ် ဖရဲၤစ့းအံၣ်ဘဲ(စ)(Francis Evans) ဃုမၤလိသ့ၣ်ညါ ပှၤဆါတၢ်အုၣ်ကီၤ (Insurance) ၁၂၅ ဂၤ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤကဲထီၣ် လိၣ်ထီၣ် တၢ်အဂ့ၢ် ဒီးတၢ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်ဘၣ်အီၤန့ၣ် တၢ်လၢတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ် ကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ် တၢ်တဖၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်လၢ ပှၤသ့ၣ်တဖၣ် မၤတၢ်ဂ့ၤလီၤဆီအဃိ ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အံၣ်ဘဲ(စ) သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ပှၤလၢအပှ့ၤတၢ်အုၣ်ကီၤတဖၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ် ပှ့ၤဝဲဒၣ်တၢ်လၢ ပှၤဆါတၢ်ဖိတဖၣ် လၢထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတဖၣ်, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဖၣ် ဒ်သိးလိာ်အသးဒီး အနီၢ်ကစၢ်အဖုၣ်အထီဒၣ်လဲာ် ဒ်သိးလိာ်သးတဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအသး ဒ်သိးအံၤန့ၣ် ပှၤကူၣ်သ့တဖၣ် ကိးဝဲဒၣ်လၢ “တၢ်သးအိၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး ပှၤလၢ နီၢ်ခိနီၢ်သး ဒ်သိးလိာ်သးတဖၣ်” ဟိၣ်မိၣ်ဖံၤလံၣ် (Homophily) န့ၣ်လီၤ.

လၢပှၤကညီတဖၣ် အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤအပူၤစ့ၢ်ကီး ဟိၣ်မိၣ်ဖံၤလံၣ်အံၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်, ဒီးစးထီၣ်လၢ ပဝဲနၤယၤတဖၣ် ပဘၣ်သးဒိတ့ဒိးဖျီပသး, ရ့လိာ်မုာ်လိာ်ပသးဒီး ပပှၤကလုာ်ကဒဲကဒဲ, တၢ်လၢအဒ်သိးလိာ်သးဒီး ပှၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟိၣ်မိၣ်ဖံၤလံၣ်န့ၣ် ညီနုာ် တၢ်အိၣ်အသး…